Naylon Müçtehitler 2

İçtihadın Şartları

1. Arap Dili’ni Bilmek

Arabçayı bilmek nahiv, sarf, belagat, me’ânî ve beyân gibi arab Dili ilimlerini öğrenmekle olur. Müctehidin bu tarzda Arab Dilini öğrenmesi zarurîdir. Çünkü şerî’atin nassları Kur’an ve sünnet Araça olarak nazıl olmuştur. Onun için şerî’atin nasslarının anlaşılması, bu nasslardan hükümlerin çıkarılması ancak çok iyi bir Arab Lisânı bilgisiyle mümkündür. Husûsen Kitab ve Sünnetin nassları yüksek belagat, fe-sâhat ve beyân seviyesine sâhib bu­lunduklarından Arab Dilini bilmeden, Arabçanın ifade ve tâbirdeki uslûblarını, belâğî ve beyânı esrarını ihata etmeden, kelime ve ibarelerinin nelere işaret ettiğine vâkıf olmadan şer’î nassların iyice anlaşılması imkânsızdır.

1. Kitabı/Kur’anı Bilmek

Müctehidde bulunması icabeden, ictihâd şartlarından biri de müctehidin Kitabı bilmesidir. Çünkü Kitab, şer’î esasların temeli ve kaynağıdır. Onun için müctehidin Kur’an ayetlerinin hepsini icmâlî olarak (umûmen) bilmesi, ahkâm ayetlerini de bir bir ve teferruatlı olarak bilmesi şarttır. Çünkü amelî ve şer”î hükümler bu (hukukî) ayetlerden istınbât olunmaktadır.

Kur’an ayetlerinin hangisinin nâsih ve hangisinin mensûh olduğunu bilmek de Kitabı bilmeye dahildir. Ayrıca müctehidin ahkâm ayetlerinin nuzûl sebeblerini de bilmesi zarurîdir. Çünkü bu bilgi müctehide ayetin maksadının anlaşılmasında büyük nisbette yardım edecektir.

1. Sünneti Bilmek

Müctehidin Sünnetten nelerin sahih, nelerin zayıf olduğunu, hadîs râvîlerinin hallerini ve durumlarını, ne nisbette “adalet sahibi olduklarını, -dabt, takva, vera’ dereceleriyle fakihlik seviyelerini, Mütevâtir, Meşhur ve âhâd Sünneti bilmesi, hadîslerin manalarını anlaması, vürûd sebeblerini, kuvvet ve sıhhat bakımından ha­dislerin derecelerini, hadisler arasında tercih yapma kaidelerini, hadislerin nâsih ve mensûh olanlarını bilmesi şarttır.

1. Fıkıh Usûlünü Bilmek

Fıkıh Usûlünü bilmek her müctehid ve fakîh için zarurettir. Çünkü müctehid şerî”atin delillerini, kendilerine müracaattaki sıralarını, bunlardan hükümlerin çıkarılma yollarını, lafızların manalarına delalet tarzlarını, bu delaletlerin kuvvet nisbetini, hangisinin hangisinden önce geldiğini, deliller arasındaki tercih kaidelerini ve diğer Fıkıh Usûlü iliminin tedkîk ettiği mevzuları bu ilim ile öğrenir ve bilir.

1. Üzerinde icmâ’ Hâsıl Olmuş Mevzuları Bilmek

Karşılaştığı ve hakkında ictihadda bulunduğu meselelerde icmâ’a aykırı hareket­te bulunmamak için müctehidin, hangi mevzu ve meseleler üzerinde icmâ’ hasıl ol­duysa onları bilmesi mecburîdir.

1. Şerîatin Maksad ve Gayelerini  ve hükümlerin illetlerini bilmek

İçtihadın şartlanndan biri de şerîatin sarahaten beyan etmediği hükümleri kıyas yoluyla tespit edebilmek için insanların maslahatlarını, Şerîatin maksad ve gayelerini ve hükümlerin illetlerini bilmektir. Bun­dan dolayı insanların örf ve adetlerini ihata etmek; insanların maslahatlarını dikkate alıp bunlara binâen hüküm istinbâtı için şarttır. Çünkü insanların örf ve adetlerini nazarı dikkate almak, insanların meşrû maslahatlarını dikkate almaktır.

1. İçtihada Fıtratan Kabiliyetli Olmak

Usulcülcrin sarahaten beyan etmemelerine rağmen, bize göre içtihadın bir zarurî şartı da, alimde içtihada fıtrî bir istîdâd bulunmasıdır. Yani müetehidin ince bir idrâk sahibi olması yanında fıkhî bir akıl seviyesine, zihnî bir berraklığa, basiret ve kalb gözü işlerliğine ve açıklığına, güzel anlayışa, zihin keskinliğine mâlik olması şarttır. Bu fıtrî istîdâd ve kabiliyete sahib olmadan, şahıs yukarıda içtihadın şartları olarak saydığımız içtihadın aletleri durumundaki vasıfları hâiz olsa bile, içtihadın aletini bilse, öğrense bile müctehid olamaz. Çünkü içtihadın aleti olan bu şartlar, fıtrî ictihâd kabiliyeti ve istîdâdıyla bir arada insanda bulunmazlarsa şahsı müctehid kılamazlar, müctehid yapamazlar. (A Zeydan, fıkıh usulü. özetle)

               Bunca imamlar nassları didik didik ederek önümüze mükellef bir fıkıh sofrası kurmuşlar. Ellerimize de kaşığı çatalı vermişler, ancak biz pecmürde mukallidler, bu nimetleri elimize yüzümüze bulaştırmadan yemesini de beceremiyoruz. Yazık!… Zira taklit ettiğimiz mezhebin fıkhını dahi öğrenmekten aciziz… Allah (cc) bizlere feraset ve iz’an bahşeylesin amin!…

Muhammed Özkılınç